Σου ακούγονται οικεία?
Αν είσαι γυναίκα, πιθανότατα ναι.
Ακούς ποτέ κάποιο από αυτά τα σχόλια από τον άντρα σου, τον σύντροφό σου, το αφεντικό σου, τους φίλους σου, τους
συναδέλφους, τους συγγενείς αφότου έχεις εκφράσει απογοήτευση, λύπη ή θυμό σχετικά με κάτι που αυτοί έκαναν ή είπαν?
Όταν κάποιος λέει αυτά τα πράγματα σε σένα δεν είναι παράδειγμα αδιάφορης συμπεριφοράς. Όταν ο άντρας σου εμφανίζεται μισή ώρα καθυστερημένος στο ραντεβού σας χωρίς να πάρει τηλέφωνο –αυτό είναι αδιάφορη συμπεριφορά. Ένα σχόλιο που έχει σκοπό να σε κάνει να σωπάσεις όπως το, «χαλάρωσε, αντιδράς υπερβολικά», αφότου έχεις αναφερθεί στην κακή συμπεριφορά κάποιου άλλου, είναι συναισθηματική χειραγώγηση, ξεκάθαρα πράγματα.
Και αυτό είναι το είδος της συναισθηματικής χειραγώγησης που τροφοδοτεί μια επιδημία στην χώρα μας, μία επιδημία που ορίζει τις γυναίκες ως τρελές, παράλογες, υπερευαίσθητες, παλαβές. Αυτή η επιδημία βοηθάει να ενισχυθεί η ιδέα πως οι γυναίκες χρειάζονται μόνο μια ελάχιστη αφορμή για να βγάλουν στη φόρα τα (τρελά) συναισθήματά τους. Αυτό είναι εξόφθαλμα λάθος και άδικο.
Νομίζω ήρθε η ώρα να διαχωρίσουμε την αδιάφορη συμπεριφορά από την συναισθηματική χειραγώγηση και χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε μία λέξη που δεν βρίσκεται στο καθημερινό λεξιλόγιό μας.
Θέλω να εισάγω έναν χρήσιμο όρο για να ξεχωρίσουμε αυτές τις αντιδράσεις: gaslighiting.
To gaslighting είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συχνά από επαγγελματίες της ψυχικής υγείας (δεν είμαι ένας από αυτούς) για να περιγράψουν την χειριστική συμπεριφορά που χρησιμοποιείται για να μπερδέψει ανθρώπους ώστε να πιστέψουν πως οι αντιδράσεις τους είναι τόσο ακραίες που είναι τρελοί.
Ο όρος προέρχεται από την ταινία του 1944 της εταιρίας MGM, το Gaslight, με πρωταγωνίστρια την Ingrid Bergman. Ο σύζυγος της Bergman στην ταινία, που υποδύεται ο Charles Boyer ,θέλει να βάλει στο χέρι τα κοσμήματά της. Συνειδητοποιεί πως μπορεί να το πετύχει αν την χαρακτηρίσουν επίσημα παράφρονα και την κλείσουν σε κάποιο ψυχιατρικό ίδρυμα. Για το σκοπό αυτό ρυθμίζει εσκεμμένα τα φώτα του σπιτιού να τρεμοπαίζουν και κάθε φορά που ο χαρακτήρας της Bergman αντιδρά σε αυτό, της λέει πως φαντάζεται πράγματα. Σε αυτό το πλαίσιο, αυτός που κάνει gaslighting είναι κάποιος που παρουσιάζει ψεύτικες πληροφορίες ώστε να αλλάξει τη αντίληψη του θύματος για τον εαυτό τ@
Σήμερα, όταν αναφέρεται ο όρος, είναι συνήθως επειδή ο δράστης λέει πράγματα όπως «είσαι τόσο χαζός» ή «κανείς δε θα σε αγαπήσει ποτέ» στο θύμα. Αυτή είναι μία εσκεμμένη, προμελετημένη μορφή gaslighting, παρόμοια με τις ενέργειες του χαρακτήρα του Charles Boyer στο Gaslight, όπου στήνει πλεκτάνη για να μπερδέψει τον χαρακτήρα της Ingrid Bergman ώστε να πιστέψει ότι έχει τρελαθεί.
Η μορφή του gaslighting που θίγω εδώ δεν είναι πάντα προ-μελετημένη ή εσκεμμένη, κάτι που την κάνει χειρότερη, γιατί σημαίνει πως όλ@ μας, ειδικά οι γυναίκες, την έχουμε αντιμετωπίσει σε κάποια φάση.
Αυτοί που επιδίδονται στο gaslighting προκαλούν αντιδράσεις –είτε πρόκειται για θυμό, αναστάτωση ή λύπη- σε ένα πρόσωπο με το οποίο αλληλεπιδρούν. Έπειτα, όταν το πρόσωπο αυτό αντιδράσει, αυτός που χρησιμοποιεί το gaslighting τους κάνει να αισθανθούν αμήχανοι και ανασφαλείς προσποιούμενος πως τα αισθήματα τους δεν είναι ορθολογικά ή κανονικά.
Η φίλη μου η Άννα (όλα τα ονόματα έχουν αλλαχθεί για να προστατευθεί η ιδιωτική ζωή τους) είναι παντρεμένη με έναν άντρα που το βρίσκει απαραίτητο να κάνει ξεκάρφωτα και αυθαίρετα σχόλια για το βάρος της. Όποτε αυτή αναστατώνεται ή θυμώνει με τα αγενή σχόλια του, αυτός απαντά με τον ίδιο, τρόπο «Είσαι πολύ ευαίσθητη. Πλάκα έκανα».
Η φίλη μου η Abbie, δουλεύει για έναν άντρα που βρίσκει τρόπο, σχεδόν καθημερινά, να μειώνει χωρίς λόγο τις επαγγελματικές της επιδόσεις. Σχόλια όπως, «Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα σωστά» ή «Γιατί σε προσέλαβα», επαναλαμβάνονται συχνά. Το αφεντικό της δεν έχει πρόβλημα να απολύει ανθρώπους (το κάνει συχνά) οπότε δε θα φανταζόσουν από αυτά τα σχόλια πως η Abbie έχει δουλέψει γι αυτόν επί έξι χρόνια. Αλλά κάθε φορά που υπερασπίζεται τον εαυτό της και λέει «δεν βοηθάει να μου λες τέτοια πράγματα» αντιμετωπίζει την ίδια αντίδραση: «Χαλάρωσε. Αντιδράς υπερβολικά»
Η Abbie θεωρεί πως το αφεντικό της είναι απλά κόπανος αλλά η αλήθεια είναι πως κάνει αυτά τα σχόλια για να την οδηγήσει στο να πιστέψει πως οι αντιδράσεις της είναι παράλογες. Και είναι ακριβώς αυτό το είδος της χειραγώγησης που την αφήνει να νιώθει ένοχη πως είναι υπερευαίσθητη και, ως συνέπεια, δεν έχει παραιτηθεί.
Αλλά το gaslighting μπορεί να είναι τόσο απλό όσο το να χαμογελάσει κάποιος και να πει κάτι του τύπου «Είσαι πολύ ευαίσθητ@» σε κάποι@ άλλ@. Τέτοια σχόλια μπορεί να φαίνονται άκακα αλλά όταν γίνονται ο ομιλητής εκφράζει κρίση για το πως θα πρέπει να αισθάνεται κάποιος άλλος.
Ενώ το gaslighting δεν είναι μια οικουμενική αλήθεια για τις γυναίκες, όλοι ξέρουμε αρκετές που το έχουν αντιμετωπίζει στη δουλειά, το σπίτι τις προσωπικές τους σχέσεις.
Και το gaslighting δεν θίγει απλά τις γυναίκες που δεν είναι σίγουρες για τον εαυτό τους. Ακόμα και δυναμικές γυναίκες με αυτοπεποίθηση είναι ευάλωτες στο gaslighting.
Γιατί?
Επειδή οι γυναίκες φέρουν το κύριο βάρος της νεύρωσής μας. Είναι πολύ πιο εύκολο να φορτώσουμε τα συναισθηματικά μας βάρη στους ώμους των συζύγων, των φιλενάδων μας, των σχέσεών μας, των συναδελφισσών μας, από ότι είναι να τα εναποθέσουμε στους ώμους αντρών.
Είναι πολύ πιο εύκολο να χειραγωγήσεις συναισθηματικά κάποια που έχει προετοιμαστεί από την κοινωνία να το αποδεχτεί. Συνεχίζουμε να επιβαρύνουμε τις γυναίκες γιατί δεν αρνούνται τα βάρη μας τόσο εύκολα. Είναι η απόλυτη δειλία.
Είτε το gaslighting είναι συνειδητό είτε όχι, παράγει το ίδιο αποτέλεσμα: καθιστά κάποιες γυναίκες συναισθηματικά άφωνες.
Αυτές οι γυναίκες δεν μπορούν να εκφράσουν ξεκάθαρα στους συζύγους τους πως αυτό που έκαναν ή είπαν τις πληγώνει. Δεν μπορούν να πουν στα αφεντικά τους πως η συμπεριφορά τους δείχνει ασέβεια και τις εμποδίζει να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό στη δουλειά. Δεν μπορούν να πουν στους γονείς τους πως, όταν είναι επικριτικοί, κάνουν περισσότερη ζημιά από καλό.
Όταν κάποιος αποκρούει έτσι τις αντιδράσεις τους, οι γυναίκες αυτές συχνά μειώνουν τη σημασία αυτού που είπαν λέγοντας «Ξέχασέ το, δεν υπάρχει πρόβλημα»
Αυτό το «ξέχασέ το» δεν είναι είναι απλά η απόρριψη μίας σκέψης, είναι αυτο-απόρριψη. Είναι θλιβερό.
Δεν είναι να απορεί κανείς που οι γυναίκες είναι άθελά τους παθητικά-επιθετικές όταν εκφράζουν θυμό, θλίψη ή απογοήτευση. Για χρόνια έχουν υποβληθεί σε τόσο gaslighting που δεν μπορούν πια να εκφράσουν τον εαυτό τους με τρόπο που να φαίνεται αυθεντικός στις ίδιες.
Λένε «Συγγνώμη» πριν πουν την γνώμη τους. Σε ένα email ή ένα μήνυμα, θα βάλουν ένα χαμογελάκι δίπλα σε μία σοβαρή ερώτηση ή ανησυχία, μειώνοντας έτσι τον αντίκτυπο που θα έχει το γεγονός ότι εξέφρασαν τα πραγματικά τους συναισθήματα.
Ξέρετε πώς φαίνεται: «Έχεις αργήσει :)»
Αυτές είναι οι ίδιες γυναίκες που μένουν σε σχέσεις στις οποίες δε θα έπρεπε, που δεν ακολουθούν τα όνειρά τους, που παραιτούνται από το είδος της ζωής που θα ήθελαν να ζουν.
Από τότε που ξεκίνησα αυτό το φεμινιστικό ταξίδι αυτο-εξερεύνησης στη ζωή μου και τη ζωή των γυναικών που ξέρω, αυτή η αντίληψη των γυναικών ως «τρελές» έχει αναδυθεί σε σημαντικότατο ζήτημα στην κοινωνία και σε μία εξίσου σημαντική πηγή απογοήτευσης για τις γυναίκες στη ζωή μου γενικότερα.
Από τον τρόπο που οι γυναίκες αναπαρίστανται στα reality shows, στο πώς μαθαίνουμε στα αγόρια και τα κορίτσια να βλέπουν τις γυναίκες, έχουμε καταλήξει να αποδεχόμαστε την ιδέα των γυναικών ως ανισόρροπες και παράλογες, ειδικά όταν είναι θυμωμένες ή αναστατωμένες.
Τις προάλλες, σε μία πτήση από το San Fransisco στο Los Angeles, μία αεροσυνοδός που με αναγνώρισε από τα πολλά μου ταξίδια με ρώτησε τι επάγγελμα κάνω. Όταν τις είπα ότι γράφω κυρίως για τις γυναίκες, γέλασε αμέσως και με ρώτησε, «Ω, για το πόσο τρελές είμαστε?»
H ενστικτώδης αντίδρασή της στη δουλειά μου με στενοχώρησε πραγματικά. Ενώ το είπε χαριτολογώντας, η ερώτησή της παρολαυτά ανέδειξε ένα μοτίβο σεξιστικών σχολίων που διαπερνούν όλες τις όψεις της κοινωνίας σχετικά με το πώς οι άντρες βλέπουν τις γυναίκες, το οποίο επιδρά επίσης σημαντικά στο πώς οι γυναίκες βλέπουν τον εαυτό τους.
Όπως το βλέπω εγώ, η επιδημία του gaslighting είναι μέρος του αγώνα ενάντια στα εμπόδια της ανισότητας τα οποία οι γυναίκες αντιμετωπίζουν συνέχεια. Οι πράξεις gaslighting τους στερεί το πιο ισχυρό τους εργαλείο: τη φωνή τους. Αυτό είναι κάτι που κάνουμε στις γυναίκες καθημερινά, με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.
Δεν νομίζω ότι η ιδέα πως οι γυναίκες είναι «τρελές» βασίζεται σε κάποιου είδους τεράστια συνωμοσία. Αντιθέτως, πιστεύω πως συνδέεται με την αργό και σταθερό ρυθμό με τον οποίο οι γυναίκες υπονομεύονται και απαξιώνονται σε καθημερινή βάση. Και το gaslighting είναι ένας από τους πολλούς λόγους που ερχόμαστε αντιμέτωπ@ με αυτή την κοινή κατασκευή των γυναικών ως «τρελές».
Αναγνωρίζω πως έχω υπάρξει ένοχος gaslighting προς γυναίκες φίλες μου στο παρελθόν (ποτέ όμως σε άντρες φίλους μου-τι έκπληξη). Είναι επαίσχυντο, αλλά χαίρομαι που το συνειδητοποίησα και το σταμάτησα.
Ενώ αναλαμβάνω πλήρη ευθύνη για τις πράξεις μου, πιστεύω πως εγώ, όπως και πολλοί άλλοι άντρες, είμαστε προϊόντα της κοινωνικής μας εκμάθησης. Έχει να κάνει με την γενική αίσθηση που η κοινωνική αυτή εκμάθηση μας δίνει σχετικά με την παραδοχή των λαθών μας και την έκθεση των συναισθημάτων μας.
Όταν αποθαρρυνόμαστε στα νεανικά μας χρόνια και την εφηβεία μας από τον να εκφράζουμε συναισθήματα, αυτό κάνει πολλούς από εμάς να παραμένουμε ακλόνητοι στην άρνησή μας να εκφράσουμε μετάνοια όταν βλέπουμε ότι οι πράξεις μας πληγώνουν κάποιον.
Όταν έγραφα αυτό το άρθρο, θυμήθηκα μία από τις αγαπημένες μου φράσεις της Gloria Steinem. “Το πρώτο πρόβλημα για όλους μας, άντρες και γυναίκες, δεν είναι να μάθουμε, αλλά να ξεμάθουμε».
Για πολλούς από εμάς, το ζήτημα είναι πρωτίστως το πώς θα ξεμάθουμε να αναβοσβήνουμε εκείνα τα φώτα, και να μάθουμε πώς θα αναγνωρίζουμε και θα καταλαβαίνουμε τα αισθήματα, τις απόψεις και τις θέσεις των γυναικών στη ζωή μας.
Αλλά το ζήτημα του gashligting τελικά δεν έχει να κάνει με το ότι έχουμε μάθει να πιστεύουμε πως η γνώμη των γυναικών δεν έχει το ίδιο βάρος με τη δική μας? Με το ότι αυτό που έχουν να πουν οι γυναίκες, αυτό που νιώθουν, δεν είναι εξίσου έγκυρο?
Υashar Ali
Το παραπάνω είναι μετάφραση του άρθρου του Yashar Ali με τίτλο «A Message to Women from A Man: You Are Not Crazy» που εμφανίστηκε πρώτα στο The Current Conscience και αναδημοσιεύτηκε στην Huffington Post.
https://naieisaimisogynis.com/2015/12/22/den-eiste-treles-2/