Έρευνα εντοπίζει οκτώ διαπροσωπικά χαρακτηριστικά που είναι κοινά σε όλες τις διαταραχές της προσωπικότητας.
Από τις πρώτες προσπάθειες των ψυχιάτρων να διαγνώσουν μακροχρόνιες ανεπάρκειες στην προσαρμοστική λειτουργία των ατόμων, γνωστές ως διαταραχές προσωπικότητας, μέχρι και την πιο πρόσφατη αναθεώρηση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου (DSM) το 2015, εξακολουθεί ακόμα να υπάρχει σύγχυση και αντιπαράθεση.
Πόσες από αυτές τις διαταραχές υπάρχουν, πόσο διακριτές είναι η μία από την άλλη, αν δείχνουν σταθερότητα με την πάροδο του χρόνου και κυρίως, αν μπορούν να θεραπευτούν οι άνθρωποι που υποφέρουν από αυτές.
Ορισμένες από τις διαταραχές, όπως η ναρκισσιστική, η αντικοινωνική και η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, φαίνεται να αποτελούν πηγές έντονου ενδιαφέροντος τόσο για τους ειδικούς ψυχικής υγείας όσο και για τους απλούς ανθρώπους. Κάθε ένας από αυτούς τους όρους έχει γίνει μέρος της καθομιλουμένης γλώσσας, ακόμα και όταν οι ακριβείς έννοιες τους γίνονται ασαφείς και ενδεχομένως διαστρεβλώνονται εν καιρώ.
Αυτή η κατάσταση δεν υποβοηθείται από το γεγονός ότι κάποιοι ψυχίατροι και ψυχολόγοι αμφισβητούν το κατά πόσο υπάρχουν, στην πραγματικότητα, διακεκριμένες διαταραχές προσωπικότητας ή αν αυτές στηρίζονται σε μία ή περισσότερες απόψεις. Ο παλιός «άξονας II» του προηγούμενου DSM έθεσε τις διαταραχές σε ξεχωριστό επίπεδο από άλλες ψυχολογικές παθήσεις που, αντιθέτως, θεωρήθηκαν ως πραγματικές «ασθένειες» που μπορούσαν να «θεραπευτούν». Ο άξονας II ήταν μέρος της ψυχικής δομής του ατόμου που δεν μπορούσε να αποκοπεί.
Σε μια νέα εκδοχή μιας παλιάς προσέγγισης των διαταραχών της προσωπικότητας που υποστηρίζει ότι αντικατοπτρίζουν στυλ προσωπικότητας παρά σταθερές διαταραχές, ερευνητές ψυχολόγοι μέσα από τη μελέτη τους, αξιοποίησαν την προοπτική της διαπροσωπικής θεωρίας προκειμένου να εξετάσουν τα διαπροσωπικά στυλ που σχετίζονται με κάθε διαταραχή προσωπικότητας.
Όπως σημειώνουν, το διαπροσωπικό στυλ ορίζεται από τη χαρακτηριστική προσέγγιση ενός ατόμου στις διαπροσωπικές καταστάσεις και σχέσεις του. Περιλαμβάνει τις στάσεις που έχετε απέναντι στις σχέσεις, τους στόχους σας στις σχέσεις σας, πώς ερμηνεύετε αυτά που συμβαίνουν στις σχέσεις σας, τον τρόπο που συμπεριφέρεστε και τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύετε τις συμπεριφορές των άλλων. Αυτή η γενική ιδέα, επιπλέον, καθορίζει την ποιότητα ουσιαστικά όλων των σχέσεών σας, όσον αφορά αυτούς που βρίσκονται πιο κοντά σε εσάς μέχρι εκείνους με τις οποίους αλληλεπιδράτε σε πιο επίσημη βάση.
Μπορείτε να εντοπίσετε το διαπροσωπικό στυλ ενός ατόμου σχεδόν αμέσως μετά τη συνάντηση μαζί του. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που φαίνεται φιλικό, χαλαρό και προσιτό; Ή αντιλαμβάνεστε κάποιον που φαίνεται καχύποπτος, κλειστός και ψυχρός; Είναι συχνά εύκολο να εντοπίσετε κάποιον που φαίνεται πολύ φιλικός και που σύντομα θα ανακαλύψετε ότι είναι ανειλικρινής ή πιθανόν να μην αντιλαμβάνεται τα όρια. Η ιδέα του διαπροσωπικού στυλ φαίνεται να ταιριάζει καλά με το πλαίσιο των διαταραχών προσωπικότητας, καθώς ένα μεγάλο μέρος από αυτά που φανερώνουν ότι κάτι δεν πάει καλάμε την προσωπικότητα κάποιου, περιλαμβάνουν και τις σχέσεις με τους άλλους.
Οι θεωρητικές βάσεις του διαπροσωπικού στυλ εμπίπτουν σε μια προσέγγιση δημοφιλή στα μέσα του 20ου αιώνα, η οποία υπογραμμίζει ότι όλες οι διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις αντικατοπτρίζουν τις προσπάθειες να καθιερωθεί και να διατηρηθεί η αυτοεκτίμηση ή να αποφευχθεί το άγχος. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, προσπαθείτε συνεχώς να αισθάνεστε καλά για τον εαυτό σας στις σχέσεις σας, διότι η αναγνώριση της αδυναμίας θα σας κάνει να νιώθετε άγχος. Σε κάποιο επίπεδο, η θεωρία προτείνει ότι πάντα ψάχνουμε για έγκριση και επικύρωση.
Προχωρώντας στο περιεχόμενο της διαπροσωπικής θεωρίας, οι ψυχολόγοι προτείνουν ότι όλα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορούν να ταξινομηθούν με βάση τις διαστάσεις της παρέμβασης (που κυμαίνεται από την κυριαρχία έως την υποταγή) και της επικοινωνίας (που κυμαίνεται από τηζεστασιά έως την ψυχρότητα). Αυτές οι διαστάσεις σχηματίζουν ένα μοντέλο circumplex, φανταστείτε το σαν έναν κύκλο με δύο διαστάσεις που με τη σειρά τους μπορούν να χωριστούν σε οκτώ τμήματα, όπως οι φέτες μιας πίτας. Στο ακραίο μέρος της κυριαρχίας υπάρχει η απολυταρχικότητα ενώ στο ακραίο μέρος της συνεργατικής διάστασης, βρίσκεται το χαρακτηριστικό της υπερβολικής φροντίδας. Μεταξύ αυτών των δύο άκρων βρίσκεται το χαρακτηριστικό της παρεμβατικότητας. Όσο πιο κοντά φτάνετε στα δύο άκρα οποιασδήποτε διάστασης, τόσο λιγότερο επιθυμητό γίνεται ένα χαρακτηριστικό, όπως γίνεται με τη ζεστασιά. Μπορεί λοιπόν να είστε, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, «πολύ ζεστοί».
Τα οκτώ χαρακτηριστικά που προσδιορίζονται με αυτόν τον τρόπο είναι τα εξής: κυριαρχικός, εκδικητικός, ψυχρός, κοινωνικά αποφευκτικός, αναποφάσιστος, εκμεταλλεύσιμος, υπερβολικά φροντιστικός και παρεμβατικός.
Οι ερευνητές ψυχολόγοι ισχυρίζονται ότι οι αξιολογήσεις για την προσωπικότητα που βασίζονται στο μοντέλο αυτό, έχουν σημαντική ισχύ και έχουν χρησιμοποιηθεί σε ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μετα-ανάλυσης, οι συγγραφείς εξέτασαν περίπου 4.800 έρευνες που μελετούν τις διαπροσωπικές σχέσεις απέναντι στις διαταραχές προσωπικότητας. Κατέληξαν στην επιλογή 127 μελετών που διεξήχθησαν σε μια περίοδο 20 ετών, οι οποίες παρείχαν δεδομένα για τα οκτώ χαρακτηριστικά γνωρίσματα που ορίζονται από το μοντέλο circumplex και τα οποία σχετίζονται με κάθε διαταραχή προσωπικότητας. Οι συγγραφείς διεξήγαν 120 ξεχωριστές αναλύσεις, οι οποίες περιελάμβαναν επίσης δείκτες διαπροσωπικού στυλ και λειτουργικότητας σε διαπροσωπικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων της οικογένειας, των συνομηλίκων, της σχέσης γονέα-παιδιού και του συντρόφου. Αυτή η σχολαστική προσέγγιση απέδωσε διακριτά προφίλ διαπροσωπικού στυλ για κάθε μία από τις 10 βασικές διαταραχές προσωπικότητας, λαμβάνοντας επίσης υπόψη το φύλο, την ηλικία και τον τύπο του δείγματος (κλινικό ή μη κλινικό). Ορισμένες από τις μελέτες περιελάμβαναν έως και 13.000 άτομα.
Τα ευρύτερα αποτελέσματα παρέχουν χρήσιμα προφίλ όχι μόνο για ταξινόμηση αλλά και για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι προσεγγίζουν τις σχέσεις τους, σε κάθε μια από τις διαταραχές. Μάλιστα για τους ανθρώπους που έχουν σχέση με τέτοια άτομα, αυτό το πλαίσιο παρέχει πληροφορίες για την εις βάθος κατανόησή τους.
Έχοντας αυτό υπόψη, ας εξετάσουμε τα κύρια διαπροσωπικά χαρακτηριστικά για κάθε διαταραχή:
Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας: Η εκδικητικότητα και η ψυχρότητα ξεχωρίζουν ως τα δύο κυρίαρχα χαρακτηριστικά αυτής της διαταραχής. Σε μικρότερο βαθμό, οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή προσωπικότητας είναι επίσης παρεμβατικοί.
Σχιζοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας: Η ψυχρότητα σε συνδυασμό με την κοινωνική αποφυγή αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά του προφίλ αυτής της διαταραχής. Σύμφωνα με τα ευρήματα, τα σχιζοειδή άτομα σπάνια προσπαθούν να εκμεταλλευτούν άλλους ανθρώπους.
Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας: Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή της προσωπικότητας έχουν υψηλές βαθμολογίες και στα τρία από τα παραπάνω χαρακτηριστικά – δηλαδή είναι εκδικητικά, ψυχρά και αποφευκτικά. Αυτό το προφίλ ταιριάζει με το βασικό κριτήριο των διαταραχών που είναι η περίεργη, εκκεντρική και κοινωνικά άβολη συμπεριφορά.
Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας: Πρόκειται για το άκρο της ψυχοπαθητικής προσωπικότητας. Οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή έχουν υψηλή βαθμολογία στα χαρακτηριστικά της αυταρχικής, εκδικητικής και παρεμβατικής συμπεριφοράς, με ελαφρώς υψηλούς βαθμούς ως προς την ψυχρότητα.
Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας: Ένα ευρύ σύνολο διαπροσωπικών χαρακτηριστικών εμφανίστηκε στις μελέτες ανθρώπων με οριακή διαταραχή προσωπικότητας, αλλά οι υψηλότερες βαθμολογίες αφορούσαν εκδικητικές και παρεμβατικές ενέργειες. Μπορεί να βιώσετε αυτήν την αίσθηση όταν συναντάτε κάποιον που έχει αυτή τη διαταραχή, ιδιαίτερα όταν αισθάνεστε ότι παραβιάζονται τα όριά σας και είστε υπόλογοι σε μεγάλο βαθμό για τις συμπεριφορές σας και πιθανές αδυναμίες σας.
Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας: Αυτήη διαταραχή της προσωπικότητας σπάνια διαγιγνώσκεται ενώ έχει σχεδόν εξαλειφθεί στο νέο DSM. Ωστόσο, το προφίλ διαπροσωπικών χαρακτηριστικών έδειξε σαφώς υψηλές βαθμολογίες στην αυταρχική συμπεριφορά και ιδιαίτερα, στην παρεμβατικότητα. Εντούτοις, αντίθετα με τα προαναφερθέντα, αυτά τα άτομα είναι απίθανο να είναι ψυχρά και κοινωνικά αποφευκτικά.
Ναρκιστική Διαταραχή Προσωπικότητας: Εξαιρετικά παρόμοια με τα αντικοινωνικά άτομα ως προς το διαπροσωπικό στυλ, τα άτομα με αυτή την διαταραχή της προσωπικότητας σημείωσαν επίσης υψηλούς βαθμούς στην αυταρχικότητα, την ψυχρότητα, την εκδικητικότητα και την παρεμβατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Πρόκειται για τις ιδιότητες που θα συναντήσετε σχεδόν πάντα όταν συναντάτε ανθρώπους που ταιριάζουν σε αυτή τη διαγνωστική κατηγορία.
Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας: Όπως θα περίμενε κανείς, οι άνθρωποι με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας είναι πιο πιθανό να εμφανίζουν ψυχρότητα και κοινωνική αποφυγή και όχι αυταρχισμό και παρεμβατικότητα. Δεδομένου ότι η αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας περιγράφεται με τρόπο εύστοχο στα πλαίσια των διαπροσωπικών σχέσεων, είναι λογικό το προφίλ που αποκαλύφθηκε στην έρευνα να ταιριάζει με αυτό το πρότυπο.
Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας: Η εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας έδειξε ένα μοτίβο βαθμολογιών που χαρακτηρίστηκε από υψηλότερες βαθμολογίες στην παρεμβατικότητα και χαμηλότερες, όπως ίσως να περιμένατε, στην αυταρχικότητα. Τα άτομα με αυτήν την διαταραχή, τα οποία έχουν υπερβολική ανάγκη να λαμβάνουν φροντίδα, υποτάσσονται εύκολα στους άλλους. Ο δεύτερος υψηλότερος βαθμός τους αφορούσε την εκδικητικότητα, αλλά είχαν επίσης και υψηλή βαθμολογία ως προς την εκμετάλλευση από τους άλλους.
Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή προσωπικότητας: Δεν υπήρχαν εξαιρετικά διακριτά χαρακτηριστικά αυτής της διαταραχής προσωπικότητας στη συνολική ανάλυση, η οποία παρείχε ένα σχετικά σταθερό επίπεδο προφίλ και για τα οκτώ χαρακτηριστικά. Αυτό το εύρημα υποδηλώνει ότι ίσως αυτή η διαταραχή της προσωπικότητας δεν συνεπάγεται τόσο μεγάλη διαπροσωπική δυσλειτουργία όπως θεωρείται, αν και τα άτομα που πληρούν τα κριτήρια της υπερβολικής τελειομανίας, της έλλειψης ευελιξίας και της περιορισμένης έκφρασης συναισθημάτων μπορεί να έχουν πρόβλημα στη δουλειά ή στις σχέσεις τους. Μπορούν, ωστόσο, να επιτύχουν υψηλότερο κοινωνικό status και πλούτο, όπως έδειξε μια άλλη έρευνα. Μάλιστα υπάρχει και μια διατύπωση ότι όταν ένα άτομο παρουσιάζει ένα ακραίο εργασιακό ήθος, δίνει λιγότερη σημασία στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Συνοψίζοντας τα ευρήματα, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, χωρίς αμφιβολία, οι διαταραχές προσωπικότητας συνδέονται με δυσλειτουργικά διαπροσωπικά στυλ και βασικές διαταραχές του εαυτού. Από διαγνωστικής άποψης, οι συγγραφείς πιστεύουν επίσης ότι η ιδέα της απόρριψης των κατηγοριών διαταραχών προσωπικότητας και της αντικατάστασής τους με ένα σύστημα διαβάθμισης μπορεί επίσης να εφαρμοστεί, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνάς τους. Σε όλες τις διαταραχές προσωπικότητας, πέραν της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, τα άτομα αυτά φάνηκε να έχουν προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ σε μερικές από τις αναλύσεις υπήρχαν ιδιαίτερα ισχυρές σχέσεις με την οικογένεια και λιγότερο ισχυρές σχέσεις στους ρομαντικούς τομείς.
Υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να μάθουμε για τις διαταραχές της προσωπικότητας, όπως σημειώνουν οι συγγραφείς. Ωστόσο, αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι διεισδύοντας στον πυρήνα των προβλήματων των σχέσεων και των διαταραχών της αίσθησης του εαυτού, παρέχει τον καλύτερο τρόπο κατανόησης των ανθρώπων που φαίνονται να ταιριάζουν στον ορισμό των διαταραχών προσωπικότητας.
Δεν χρειάζεται να είσαι κλινικός για να μπορείς να χρησιμοποιείς αυτά τα ευρήματα στην καθημερινή σου ζωή. Το να αντιλαμβάνεσαι ανθρώπους που μπορεί να είναι ναρκισσιστές ή ψυχοπαθητικοί από την άποψη του διαπροσωπικού τους ύφους και όχι με βάση τις διακριτές κατηγορίες, παρέχει ίσως έναν πιο ρεαλιστικό, αν όχι συμπονετικό τρόπο να συσχετιστείς μαζί τους.
Πηγή: psychologytoday.com
Έρευνα: Interpersonal dysfunction in personality disorders: A meta-analytic review.
Aπόδοση: Μαρόκου Ελένη, Φοιτήτρια Τμήματος Ψυχολογίας
Επιμέλεια: Psychologynow.gr
Πηγή: psychologynow.gr
