Ο ερωτικός πόθος και η κοκαΐνη παράγουν κοινές χημικές ουσίες στον εγκέφαλο, οπότε οι θεραπείες απεξάρτησης ίσως σε βοηθήσουν να βάλεις τέλος σε μια τοξική σχέση.
Αχ, αυτοί οι νεανικοί έρωτες. Η πρώτη ερωτική έλξη προκαλεί τόσα πρωτόγνωρα αισθήματα - ζαλάδες, χτυποκάρδια, μούδιασμα στα ούλα. Ωστόσο, αν αυτή η φάση υποθέσουμε
ότι είναι ένα γλυκό, τότε η άλλη πλευρά, δηλαδή μια τραγική σχέση, είναι ένα ναρκωτικό και μοιάζει -πράγματι- με την κοκαΐνη.
«Μπορεί να δυσκολεύεσαι να κοιμηθείς και να φας. Έχεις τρομερή συγκέντρωση και κίνητρο», λέει η ειδικός στη βιολογική ανθρωπολογία Helen Fisher μιλώντας για τις ομοιότητες μεταξύ του έρωτα και της κοκαΐνης. Η Fisher, συγγραφέας του Anatomy of Love (Η Ανατομία του Έρωτα), μελέτησε τις εγκεφαλικές απεικονίσεις εκατοντάδων ανθρώπων σε διαφορετικά στάδια μιας σχέσης. Εντόπισε μεγάλες ομοιότητες μεταξύ του πρώτου ερωτικού πόθου και της πρώτης επίδρασης της κοκαΐνης. Και τα δύο ενεργοποιούν το σύστημα παραγωγής ντοπαμίνης που βρίσκεται σε ένα τμήμα του εγκεφάλου το οποίο ονομάζεται κοιλιακό καλυπτρικό πεδίο (ΚΚΠ).
Η ντοπαμίνη επηρεάζει διάφορα πράγματα στο σώμα και στον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένου του πόθου. Το σύστημα ανταμοιβής της ντοπαμίνης είναι υπεύθυνο για τις αντιδράσεις μας στον έρωτα, τον τζόγο, στη διαταραχή μετατραυματικού στρες και στα ναρκωτικά. Η βασική διαφορά μεταξύ τους είναι η διάρκεια. «Στην περίπτωση της κοκαΐνης, η δράση της εξασθενεί ύστερα από μερικές ώρες», λέει. «Στον έρωτα, μπορεί να κρατήσει για βδομάδες, μήνες ή χρόνια».
Εφόσον ο έρωτας και ο εθισμός παράγουν τόσες κοινές χημικές ουσίες στον εγκέφαλο, μήπως οι θεραπείες απεξάρτησης μπορούν να μας βοηθήσουν να βρούμε κάποιον καλύτερο τρόπο να βάλουμε τέλος σε μια τοξική σχέση;
Όταν είμαστε ερωτευμένοι, το ΚΚΠ παράγει ένα σκασμό ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που πολλοί πίστευαν ότι ήταν απλώς μια χημική ουσία που παρήγε απόλαυση. Όμως μια νέα θεωρία ισχυρίζεται ότι η ντοπαμίνη σχετίζεται περισσότερο με τα υπερέχοντα ερεθίσματα. Μας λέει τι πρέπει να προσέξουμε – κατά πόσο υπάρχει κάποιο μοτίβο που μπορούμε να αναγνωρίσουμε, ένα επώδυνο ερέθισμα, μια γλυκιά μαστούρα. Η ντοπαμίνη στέλνεται από το ΚΚΠ σε ένα άλλο σημείο του εγκεφάλου που ονομάζεται επικλινής πυρήνας. Ο επικλινής πυρήνας είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία εσωτερικών κινήτρων και μας μαθαίνει τι πρέπει να αναζητούμε και τι να αποφεύγουμε. Η ντοπαμίνη παράγεται από μια ενέργεια κι αυτό ενισχύει την επιθυμία μας να επαναλάβουμε αυτή την ενέργεια.
«Είναι ένα σύστημα αναζήτησης», λέει η Fisher. Το σύστημα αναζήτησης είναι χρήσιμο αν είσαι κυνηγός-συλλέκτης που μαθαίνει ποια μούρα δεν είναι δηλητηριώδη, αλλά λιγότερο χρηστικό όταν στέλνεις μήνυμα στον πρώην σου στις 3 τα ξημερώματα.
Όταν είμαστε ερωτευμένοι, το ΚΚΠ παράγει ένα σκασμό ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που πολλοί πίστευαν ότι ήταν απλώς μια χημική ουσία που παρήγε απόλαυση. Όμως μια νέα θεωρία ισχυρίζεται ότι η ντοπαμίνη σχετίζεται περισσότερο με τα υπερέχοντα ερεθίσματα. Μας λέει τι πρέπει να προσέξουμε – κατά πόσο υπάρχει κάποιο μοτίβο που μπορούμε να αναγνωρίσουμε, ένα επώδυνο ερέθισμα, μια γλυκιά μαστούρα. Η ντοπαμίνη στέλνεται από το ΚΚΠ σε ένα άλλο σημείο του εγκεφάλου που ονομάζεται επικλινής πυρήνας. Ο επικλινής πυρήνας είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία εσωτερικών κινήτρων και μας μαθαίνει τι πρέπει να αναζητούμε και τι να αποφεύγουμε. Η ντοπαμίνη παράγεται από μια ενέργεια κι αυτό ενισχύει την επιθυμία μας να επαναλάβουμε αυτή την ενέργεια.
«Είναι ένα σύστημα αναζήτησης», λέει η Fisher. Το σύστημα αναζήτησης είναι χρήσιμο αν είσαι κυνηγός-συλλέκτης που μαθαίνει ποια μούρα δεν είναι δηλητηριώδη, αλλά λιγότερο χρηστικό όταν στέλνεις μήνυμα στον πρώην σου στις 3 τα ξημερώματα.
Τα επίπεδα σεροτονίνης, από την άλλη, μειώνονται σημαντικά. Η κατακόρυφη πτώση των επιπέδων της σεροτονίνης θυμίζει μάλιστα κάποιον που πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ). Ο μετωπιαίος φλοιός, ο οποίος σχετίζεται με τη σωστή κρίση και τη λήψη αποφάσεων, λειτουργεί επίσης σε μικρότερο βαθμό. Αν λοιπόν νιώθεις ότι δεν μπορείς να σκεφτείς καθαρά όταν είσαι κοντά σε κάποιον με τον οποίο είσαι ερωτευμένος, μάλλον έχεις δίκιο.
Μέχρι στιγμής έχουμε εξετάσει στις αρνητικές εξαρτήσεις», λέει η Fisher, «αλλά η αγάπη μπορεί να είναι θετική εξάρτηση». Σε μια σχέση που λειτουργεί σωστά, οι υποδοχείς ντοπαμίνης σου τρελαίνονται τελείως, ενώ η υπόλοιπη ζωή σου βελτιώνεται επίσης. Ο εγκέφαλός σου μαθαίνει ότι το συγκεκριμένο πρόσωπο αξίζει την προσοχή σου. Όταν όμως αποφασίσεις ότι δεν θέλεις να δίνεις την προσοχή σου σε αυτό το πρόσωπο πια, το να βάλεις τέλος σε αυτό τον κύκλο ντοπαμίνης μπορεί να γίνει πολύ δύσκολο.
«Πρέπει να το αντιμετωπίσεις σαν εθισμό», λέει η Fisher. «Μη στέλνεις μήνυμα, μην παίρνεις τηλέφωνο, μην πας στη δουλειά του». Με άλλα λόγια, κόψ' τα όλα μαχαίρι. Μια έρευνα του 2007 διαπίστωσε ότι ακόμα και το να ακούς το όνομα του συντρόφου σου είναι αρκετό για να ξεκινήσει να παράγεται η ντοπαμίνη.
Όμως τα ποσοστά υποτροπής στις συμπεριφορικές εξαρτήσεις, όπως ο τζόγος, μας έχουν μάθει ότι η θέληση από μόνη της δεν πρόκειται να σε κάνει να ξεπεράσεις τον εθισμό σου στην αγάπη. Μια έρευνα του 2008 τοποθέτησε το ποσοστό υποτροπής εθισμένων στον τζόγο στο 90 %. Ο Chris Abert από τη Συμμαχία Απεξάρτησης της Indiana είπε πως όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση της κατάχρησης ουσιών, πολλοί υιοθετούν μια «προσέγγιση καταναγκαστικής αποχής».
Ένα παράδειγμα αυτής της προσέγγισης, η οποία στηρίζεται στην έντονη παρατήρηση και τις τιμωρητικές ενέργειες, θα ήταν αν έλεγες «σταμάτα να παίρνεις ναρκωτικά, αλλιώς θα σου πάρουμε τα παιδιά ή θα σε βάλουμε φυλακή». Πού μας οδήγησε αυτή η προσέγγιση; «Μας οδήγησε στη χειρότερη επιδημία οπιοειδών των τελευταίων 100 χρόνων και τη μεγαλύτερη επιδημία του HIV στις ΗΠΑ», λέει ο Abert. Σε αντίθεση μ' αυτό, η Συμμαχία Απεξάρτησης της Indiana ακολουθεί ένα μοντέλο μείωσης της βλάβης, στο πλαίσιο του οποίου προσφέρει σε αυτούς που δίνουν μάχη με τον εθισμό προμήθειες, όπως καθαρές σύριγγες και ναλοξόνη. Χορηγούν παραπομπές σε θεραπεία όταν τις ζητούν οι πελάτες τους. «Η αποχή ως προσέγγιση δεν είναι εγγενώς κακή», λέει ο Abert, «αλλά η θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή μπορεί επίσης να λειτουργήσει».
Η θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή για τον εθισμό στα οπιοειδή συμπεριλαμβάνει ουσίες όπως η μεθαδόνη, οι οποίες «απελευθερώνουν μια χαμηλή δόση φαρμακευτικών οπιοειδών», λέει ο Abert. Όμως αυτό δεν είναι σαν να ανταλλάσσεις τον έναν εθισμό με τον άλλο; «Αυτού του είδους το σκεπτικό δείχνει άγνοια», λέει. «Τους απομακρύνεις από την ποινικοποιημένη χρήση ναρκωτικών και, αντ' αυτού, κάνουν μια κοινωνικά αποδεκτή χρήση ουσιών».
Το σκεπτικό αυτό δείχνει, επίσης, άγνοια γύρω από τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Το σύστημα ανταμοιβής της ντοπαμίνης δεν πρόκειται ποτέ να σταματήσει να λειτουργεί. Ίσως να είναι κυριολεκτικά αυτό που παράγει τη θέληση για ζωή. Αντί λοιπόν να απορρίπτουμε τη θέληση για ζωή έπειτα από ένα χωρισμό, είναι σημαντικό να βρει κανείς νέα πράγματα που θα του δώσουν ζωή. «Βγες με νέα άτομα», λέει η Fisher, «η καινοτομία ενισχύει το σύστημα ντοπαμίνης».
Η Fisher συνιστά, επίσης, τη γυμναστική ως τρόπο για να παραχθεί ντοπαμίνη γρήγορα. Η γυμναστική έχει επίσης την ιδιότητα να δημιουργεί νέους υποδοχείς ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Αν ασκείσαι περισσότερο θα αντλείς περισσότερη απόλαυση από κάθε τομέα της ζωής σου. Μην ξεχνάς τους υπόλοιπους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλό σου, όμως. «Βγες έξω με φίλους και κάνε πολλές αγκαλιές», λέει η Fisher, «αυτό ενισχύει την ωκυτοκίνη [την ορμόνη που απελευθερώνεται όταν έρχεσαι σε οργασμό και όταν κάνεις αγκαλιές] και σε βοηθάει να κοιμηθείς καλύτερα».
Η Fisher προειδοποιεί επίσης ότι δεν πρέπει να πολυσκέφτεσαι τον χωρισμό. «Οι γυναίκες αρχίζουν να επανατραυματίζουν τον εαυτό τους, αναλύοντας τα όσα έγιναν ξανά και ξανά». Τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης της αγάπης, όπως και στην περίπτωση της ΙΨΔ, μπορεί να μας δώσουν μια ιδέα για το πώς να βρούμε έναν άλλο τρόπο να αποφύγουμε τις αρνητικές σκέψεις που σχετίζονται με έναν άσχημο χωρισμό.
Η Susan* πάσχει από μετατραυματικό στρες και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τον Ιούνιο νοσηλεύτηκε, λόγω των εμμονικών σκέψεων αυτοτραυματισμού που είχε, οι οποίες πυροδοτήθηκαν από την υπόθεση Brock Turner. «Υπέφερα από ιδεοληψίες που αρχικά με έκαναν να σκέφτομαι "βίασε, βίασε, βίασε" και στη συνέχεια μεταλλάχτηκαν σε "πέθανε, πέθανε, πέθανε"», λέει. Ο θεράπων ψυχίατρός της της συνέστησε να προσπαθήσει να σταματήσει να κάνει τέτοιες σκέψεις. Όσο νοσηλευόταν, ο νέος της γιατρός της πρότεινε μια διαφορετική στρατηγική. «Μου πρότεινε να ανακατευθύνω τις αρνητικές εμμονικές σκέψεις μου», λέει, «λέγοντας επανειλημμένως με εμμονή, "ζήσε, ζήσε, ζήσε"». Όταν βγήκε από το νοσοκομείο, η Proctor άρχισε το κέντημα, το οποίο είναι εμμονικό και έχει επαναλαμβανόμενες κινήσεις, αλλά στο τέλος της μένει και κάτι όμορφο.
Αν λοιπόν θέλεις να απαλλαγείς από μια τοξική σχέση γρήγορα, το μυστικό είναι να γεμίσεις τη ζωή σου με νέα πράγματα. Ο εγκέφαλός σου θα προσπαθήσει να διατηρήσει τις εμμονικές σου τάσεις, αλλά μπορείς να τον ξεγελάσεις με το να αποκτήσεις εμμονή με την ίδια τη ζωή. Αν δεις ότι ο εγκέφαλός σου επαναλαμβάνει την ιστορία του χωρισμού σου ξανά και ξανά, βρες ένα νέο μάντρα. Ζήσε, ζήσε, ζήσε.
*Τα ονόματα είναι αλλαγμένα.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly.
Μέχρι στιγμής έχουμε εξετάσει στις αρνητικές εξαρτήσεις», λέει η Fisher, «αλλά η αγάπη μπορεί να είναι θετική εξάρτηση». Σε μια σχέση που λειτουργεί σωστά, οι υποδοχείς ντοπαμίνης σου τρελαίνονται τελείως, ενώ η υπόλοιπη ζωή σου βελτιώνεται επίσης. Ο εγκέφαλός σου μαθαίνει ότι το συγκεκριμένο πρόσωπο αξίζει την προσοχή σου. Όταν όμως αποφασίσεις ότι δεν θέλεις να δίνεις την προσοχή σου σε αυτό το πρόσωπο πια, το να βάλεις τέλος σε αυτό τον κύκλο ντοπαμίνης μπορεί να γίνει πολύ δύσκολο.
«Πρέπει να το αντιμετωπίσεις σαν εθισμό», λέει η Fisher. «Μη στέλνεις μήνυμα, μην παίρνεις τηλέφωνο, μην πας στη δουλειά του». Με άλλα λόγια, κόψ' τα όλα μαχαίρι. Μια έρευνα του 2007 διαπίστωσε ότι ακόμα και το να ακούς το όνομα του συντρόφου σου είναι αρκετό για να ξεκινήσει να παράγεται η ντοπαμίνη.
Όμως τα ποσοστά υποτροπής στις συμπεριφορικές εξαρτήσεις, όπως ο τζόγος, μας έχουν μάθει ότι η θέληση από μόνη της δεν πρόκειται να σε κάνει να ξεπεράσεις τον εθισμό σου στην αγάπη. Μια έρευνα του 2008 τοποθέτησε το ποσοστό υποτροπής εθισμένων στον τζόγο στο 90 %. Ο Chris Abert από τη Συμμαχία Απεξάρτησης της Indiana είπε πως όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση της κατάχρησης ουσιών, πολλοί υιοθετούν μια «προσέγγιση καταναγκαστικής αποχής».
Ένα παράδειγμα αυτής της προσέγγισης, η οποία στηρίζεται στην έντονη παρατήρηση και τις τιμωρητικές ενέργειες, θα ήταν αν έλεγες «σταμάτα να παίρνεις ναρκωτικά, αλλιώς θα σου πάρουμε τα παιδιά ή θα σε βάλουμε φυλακή». Πού μας οδήγησε αυτή η προσέγγιση; «Μας οδήγησε στη χειρότερη επιδημία οπιοειδών των τελευταίων 100 χρόνων και τη μεγαλύτερη επιδημία του HIV στις ΗΠΑ», λέει ο Abert. Σε αντίθεση μ' αυτό, η Συμμαχία Απεξάρτησης της Indiana ακολουθεί ένα μοντέλο μείωσης της βλάβης, στο πλαίσιο του οποίου προσφέρει σε αυτούς που δίνουν μάχη με τον εθισμό προμήθειες, όπως καθαρές σύριγγες και ναλοξόνη. Χορηγούν παραπομπές σε θεραπεία όταν τις ζητούν οι πελάτες τους. «Η αποχή ως προσέγγιση δεν είναι εγγενώς κακή», λέει ο Abert, «αλλά η θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή μπορεί επίσης να λειτουργήσει».
Η θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή για τον εθισμό στα οπιοειδή συμπεριλαμβάνει ουσίες όπως η μεθαδόνη, οι οποίες «απελευθερώνουν μια χαμηλή δόση φαρμακευτικών οπιοειδών», λέει ο Abert. Όμως αυτό δεν είναι σαν να ανταλλάσσεις τον έναν εθισμό με τον άλλο; «Αυτού του είδους το σκεπτικό δείχνει άγνοια», λέει. «Τους απομακρύνεις από την ποινικοποιημένη χρήση ναρκωτικών και, αντ' αυτού, κάνουν μια κοινωνικά αποδεκτή χρήση ουσιών».
Το σκεπτικό αυτό δείχνει, επίσης, άγνοια γύρω από τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Το σύστημα ανταμοιβής της ντοπαμίνης δεν πρόκειται ποτέ να σταματήσει να λειτουργεί. Ίσως να είναι κυριολεκτικά αυτό που παράγει τη θέληση για ζωή. Αντί λοιπόν να απορρίπτουμε τη θέληση για ζωή έπειτα από ένα χωρισμό, είναι σημαντικό να βρει κανείς νέα πράγματα που θα του δώσουν ζωή. «Βγες με νέα άτομα», λέει η Fisher, «η καινοτομία ενισχύει το σύστημα ντοπαμίνης».
Η Fisher συνιστά, επίσης, τη γυμναστική ως τρόπο για να παραχθεί ντοπαμίνη γρήγορα. Η γυμναστική έχει επίσης την ιδιότητα να δημιουργεί νέους υποδοχείς ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Αν ασκείσαι περισσότερο θα αντλείς περισσότερη απόλαυση από κάθε τομέα της ζωής σου. Μην ξεχνάς τους υπόλοιπους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλό σου, όμως. «Βγες έξω με φίλους και κάνε πολλές αγκαλιές», λέει η Fisher, «αυτό ενισχύει την ωκυτοκίνη [την ορμόνη που απελευθερώνεται όταν έρχεσαι σε οργασμό και όταν κάνεις αγκαλιές] και σε βοηθάει να κοιμηθείς καλύτερα».
Η Fisher προειδοποιεί επίσης ότι δεν πρέπει να πολυσκέφτεσαι τον χωρισμό. «Οι γυναίκες αρχίζουν να επανατραυματίζουν τον εαυτό τους, αναλύοντας τα όσα έγιναν ξανά και ξανά». Τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης της αγάπης, όπως και στην περίπτωση της ΙΨΔ, μπορεί να μας δώσουν μια ιδέα για το πώς να βρούμε έναν άλλο τρόπο να αποφύγουμε τις αρνητικές σκέψεις που σχετίζονται με έναν άσχημο χωρισμό.
Η Susan* πάσχει από μετατραυματικό στρες και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τον Ιούνιο νοσηλεύτηκε, λόγω των εμμονικών σκέψεων αυτοτραυματισμού που είχε, οι οποίες πυροδοτήθηκαν από την υπόθεση Brock Turner. «Υπέφερα από ιδεοληψίες που αρχικά με έκαναν να σκέφτομαι "βίασε, βίασε, βίασε" και στη συνέχεια μεταλλάχτηκαν σε "πέθανε, πέθανε, πέθανε"», λέει. Ο θεράπων ψυχίατρός της της συνέστησε να προσπαθήσει να σταματήσει να κάνει τέτοιες σκέψεις. Όσο νοσηλευόταν, ο νέος της γιατρός της πρότεινε μια διαφορετική στρατηγική. «Μου πρότεινε να ανακατευθύνω τις αρνητικές εμμονικές σκέψεις μου», λέει, «λέγοντας επανειλημμένως με εμμονή, "ζήσε, ζήσε, ζήσε"». Όταν βγήκε από το νοσοκομείο, η Proctor άρχισε το κέντημα, το οποίο είναι εμμονικό και έχει επαναλαμβανόμενες κινήσεις, αλλά στο τέλος της μένει και κάτι όμορφο.
Αν λοιπόν θέλεις να απαλλαγείς από μια τοξική σχέση γρήγορα, το μυστικό είναι να γεμίσεις τη ζωή σου με νέα πράγματα. Ο εγκέφαλός σου θα προσπαθήσει να διατηρήσει τις εμμονικές σου τάσεις, αλλά μπορείς να τον ξεγελάσεις με το να αποκτήσεις εμμονή με την ίδια τη ζωή. Αν δεις ότι ο εγκέφαλός σου επαναλαμβάνει την ιστορία του χωρισμού σου ξανά και ξανά, βρες ένα νέο μάντρα. Ζήσε, ζήσε, ζήσε.
*Τα ονόματα είναι αλλαγμένα.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly.
