Ψυχοπαθητικοί: οι «κακοί» άνθρωποι στη ζωή. Γιατί, ενώ προκαλούν σοβαρή ζημιά, δυσκολευόμαστε να τους αναγνωρίσουμε. Πώς σκέφτονται, πώς συμπεριφέρονται, πώς αντιδρούν, πώς μας σαγηνεύουν και πότε και γιατί γίνονται ακραίοι. Και κυρίως: πώς θα προστατευτούμε από αυτούς.
Κι όμως, υπάρχουν κάποιες ιστορίες που, ενώ ξεκινούν σαν παραμύθι, μπορεί να έχουν όχι απλά άσχημο αλλά ακόμα και φρικιαστικό τέλος. Οι άνθρωποι που βλάπτουν σοβαρά άλλους ανθρώπους στο όνομα του όποιου θυμού, απογοήτευσης, εκδίκησης ή ακόμα και λόγω της ανάγκης να επιβληθούν εξουσιαστικά και κτητικά είναι ίσως η πιο επικίνδυνη έκφανση της ανθρώπινης φύσης. Ή μήπως είναι όλα θέμα διαστροφής του μυαλού; Γιατί ψυχίατροι και ψυχολόγοι επιμένουν ότι πίσω από ένα έγκλημα ή ένα φόνο κρύβεται ένα διαταραγμένο μυαλό;
Οι αναλύσεις για το ψυχολογικό προφίλ των ανθρώπων που μπορεί να είναι εν δυνάμει δολοφόνοι είναι κάτι που όλοι θα θέλαμε να ξέρουμε. Όχι μόνο για να προστατεύτουμε οι ίδιοι -αν κι αυτό δεν είναι πάντα εύκολο και θα καταλάβεις διαβάζοντας παρακάτω το γιατί. Αλλά και για να προστατέψουμε τα πρόσωπα που αγαπάμε ή και τους άλλους γύρω μας. Ο Ψυχοδυναμικός Ψυχολόγος Γιώργος Παπαγεωργίου, Διευθυντής στην ΨΥΧΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ, (psychikifrontida.gr) είναι το πρόσωπο που επιλέξαμε και μας εξηγεί πώς κάποιοι άνθρωποι μπορεί να βλάπτουν σε μέγιστο βαθμό τούς άλλους και ποια ψυχική διαταραχή μπορεί να υποβόσκει από την υπεράνω υποψίας παρουσία τους.
Πώς εξηγείται κάποιοι να έχουν αγγελικό πρόσωπο, να είναι ευπαρουσίαστοι, μορφωμένοι, να έχουν μία καλή δουλειά και να καταλήγουν δολοφόνοι;
Κα Κασσαβέτη, εξαρχής θα πρέπει να εξηγήσουμε τι είναι "κακία": η κακία έχει πολλούς ορισμούς κι είναι κοινωνική έννοια. Στην ψυχολογία οφείλουμε να έχουμε τεχνικούς ορισμούς και όχι φιλοσοφικούς. Εμείς εδώ ορίζουμε ως "κακία" την κατάσταση όπου το κύριο ενδιαφέρον κάποιου είναι να εκμεταλλευτεί τους άλλους με έναν σκόπιμο τρόπο ή με σκοπό να τους κάνει ζημιά.
Και ποιος είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στην ψυχολογία για αυτούς τους ανθρώπους;
Αφού λοιπόν ορίσουμε την κακία με αυτό τον παραπάνω ορισμό, τότε "κακοί" άνθρωποι είναι αυτό που στην ψυχολογία λέμε "ψυχοπαθητικοί" ή αλλιώς οι "ψυχοπαθητικές προσωπικότητες".
Παλαιότερα χρησιμοποιούσαμε τον όρο "αντικοινωνικός", αλλά είναι λέξη που την έχουμε εγκαταλείψει, διότι το νόημα της παρεξηγείται εύκολα. Επίσης, σε παλαιότερες εποχές χρησιμοποιούσαμε τη λέξη "κοινωνιοπαθητικός", αυτός που στέκεται εναντίον της κοινωνίας, αλλά ούτε και αυτός είναι γλωσσικά πολύ επιτυχημένος όρος, αφού εύκολα παίρνει πολιτική χροιά.
Άρα, ο πιο σωστός όρος, για να περιγράψουμε έναν άνθρωπο με ψυχική διαταραχή που μπορεί να βλάψει τους άλλους, είναι ο ψυχοπαθητικός;
Σωστά. Όταν οι ειδικοί λέμε κάποιον "ψυχοπαθητικό", εννοούμε ότι οι σκέψεις και η συμπεριφορά του στρέφονται εναντίον των άλλων. Αυτός είναι ο πιο σωστός όρος, ναι.
Πόσο εύκολο είναι να καταλάβουν οι γύρω του ότι κάτι δεν πάει καλά; Ότι μπορεί να είναι ψυχοπαθητικός κάποιος;
Εδώ είναι το μεγάλο πρόβλημα. Ιδιαίτερα ο πολύς πληθυσμός, οι μη ειδικοί, δεν μπορούν πάντα να το καταλάβουν. Μάλιστα, όσο πιο έντονα ψυχοπαθητικός είναι κάποιος, τόσο πιο επιτυχημένη είναι η κοινωνική του συμπεριφορά, αφού με αυτήν αλιεύει τα νέα του θύματα.
Στην προσωπικότητά του διακρίνεται από σκληρότητα και από αδιαφορία για τους άλλους. Στις σύγχρονες κοινωνίες, όμως, όπου ανθούν συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού, ακριβώς η σκληρότητα και η αδιαφορία μπορεί να εκλαμβάνονται ως προτερήματα τα οποία τους κάνουν να καταλήγουν επιτυχημένοι σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Προφανώς αυτό ισχύει, διότι το αντίστροφο, που είναι οι ιδιότητες που έχουν οι άνθρωποι να νοιάζονται και να μπορούν να αφοσιωθούν μέσα σε σχέσεις εκλαμβάνονται συχνά στις ανταγωνιστικές κοινωνίες ως μειονεκτήματα.
Οι ψυχοπαθητικοί επομένως ανθούν σε ανταγωνιστικές κοινωνίες;
Ακριβώς. Συχνά τους βλέπουμε να στέκονται θαυμαστά επιτυχημένοι στο κοινωνικό τους περιβάλλον ή στο εργασιακό τους πόστο.
Δεν αισθάνονται ενοχές για τη ζημιά που προκαλούν στους άλλους;
Δυστυχώς, η έννοια των ενοχών μέσα τους είναι ανύπαρκτη. Με πιο απλά λόγια, το ψυχικό "όργανο" μέσα τους που "μετράει ενοχές", έχει πάθει βλάβη και δεν λειτουργεί.
Συχνά τους συναντάμε στα κοινωνικά εγκλήματα. Και μάλιστα σε σκληρά εγκλήματα. Συχνότατα έχουν σεξουαλικές διαστροφές, έλλειψη ηθικής συνείδησης στο να αναγνωρίζουν τι είναι "καλό και κακό" και δείχνουν πάρα πολύ μεγάλη σχετικότητα στο τι είναι δίκαιο και άδικο για αυτούς. Επιπλέον κυρίως αυτό: οι ίδιοι δεν φταίνε ...ποτέ σε τίποτα!
Μόνο με εγκλήματα εκφράζεται ένας ψυχοπαθητικός;
Όχι. Οι κινήσεις του όμως είναι επιθετικές. Θα απειλήσει, θα κάνει στυγνούς εκβιασμούς και μάλιστα συχνά συγκεκαλυμμένα χωρίς να ξέρουν ότι είναι αυτός. Θα κάνει κινήσεις που προκαλούν βλάψιμο στους άλλους.
Όμως είπατε ότι είναι υπεράνω υποψίας...
Σημειώστε πως σε επίπεδο συμπεριφοράς, συνήθως έχουν σαγηνευτικούς τρόπους, είναι γοητευτικοί και φαίνονται πολύ εξευγενισμένοι. Αυτά όμως για τους ψυχοπαθητικούς είναι όπλο κι όχι κάτι πραγματικά πηγαίο από μέσα τους. Στέκονται κυρίαρχοι, επιτηδευμένοι, με μία παγερή ευγένεια και μία ορθότητα συμπεριφοράς. Δεν είναι τυχαίο ότι συχνά περιγράφονται ως "φίδια με κουστούμια" ή "τέρατα με χαμόγελο".
Παρομοίωσεις μάλιστα που είναι ιδιαίτερα πετυχημένες, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι οι ψυχοπαθητικοί προκόβουν ιδιαίτερα σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα όπως είναι οι επιχειρήσεις, τα μέσα ενημέρωσης και βεβαίως η πολιτική.
Ή οποιοσδήποτε άλλος έχει σε μεγάλο βαθμό δύναμη και εξουσία;
Ναι, είναι η εξουσία που τους γοητεύει. Με απλά λόγια, οι ψυχοπαθητικοί είναι συχνότατα ιδιαίτερα επιτυχημένα άτομα σε αυτούς τους τομείς, ακριβώς επειδή χρειάζοται να χειρίζονται και τελικά να επικρατούν πάνω σε άλλους ανθρώπους. Μπορεί να είναι σκληροί εργοδότες, επιτυχημένοι επιχειρηματίες, μεγαλοδημοσιογράφοι και άνθρωποι του θεάματος με τεράστιες ακροαματικότητες, όπως βεβαίως και πολιτικοί με... αξιοπερίεργες ικανότητες επιβίωσης στα σκάνδαλα.
Η ευχή καθενός που τον έχουν εκμεταλλευτεί στη ζωή του τέτοια ψυχοπαθητικά άτομα είναι το πώς θα μπορούσαν να τον αντιληφθούν νωρίς. Πώς την πραγματοποιούμε;
Δεν είναι κάτι εύκολο. Οι ψυχοπαθητικοί ξέρουν να χειρίζονται τον λόγο τους ικανοποιητικά, ώστε να κρύβουν τα συναισθήματά τους κι όχι να τα φανερώνουν. Χρειάζεται να είστε υποψιασμένοι. Όσοι παραμένετε ανυποψίαστοι απέναντί τους, τότε θα είστε ήδη ξεγελασμένοι ή προδομένοι.
Μπορείτε να μου πείτε ένα άλλο χαρακτηριστικό τους; Πιο ηχηρό;
Ένα άλλο έμμεσο κριτήριο είναι ότι οι ψυχοπαθητικοί άνθρωποι αρέσκονται να επικρίνουν και να διαπληκτίζονται. Κι αυτό γιατί έχουν ανάγκη από έντονες εμπειρίες κι εντάσεις για να αισθανθούν ζωντανοί. Με άλλα λόγια, η ένταση και οι καβγάδες δεν τους εξαντλούν. Αντίθετα θρέφονται από τις διενέξεις.
Επίσης, συχνά είναι πάρα πολύ ελεγκτικοί και επιθυμούν να ελέγχουν τα πάντα σε επίπεδο παντοδυναμίας. Χρησιμοποιούν πολύ έντονα έναν μηχανισμό ψυχικής αντιστροφής προς τους άλλους, που το λέμε προβλητική ταύτιση: για παράδειγμα: "Δεν σε μισώ εγώ, εσύ είσαι που με μισείς», «Εγώ σε αγαπώ, εσύ δεν με αγάπησες", «Δεν σε έβλαψα εγώ, εσύ με έβλαψες». Προσέξτε αυτό το «εσύ» που χρησιμοποιεί ο ψυχοπαθητικός. Πάντα του φταίει ο άλλος...
Έχουν φίλους;
Γνωστούς έχουν πολλούς, φίλους όμως σπανίως. Ποτέ δεν προσκολλώνται σε άλλους ανθρώπους. Δεν έχουν δηλαδή αδυναμίες, δεν έχουν κολλητούς φίλους ούτε πραγματικά αγαπημένους σε σχέση. Προσέξτε όμως μπορεί να προσκολληθούν σε κάποιον ή κάποιαν με εξαιρετική εμμονή.
Για τους πιο έντονα ψυχοπαθητικούς, η χρησιμότητα των άλλων ανθρώπων υπάρχει μόνον όσο οι άλλοι είναι χρήσιμοι προς αυτούς. Η συμπεριφορά τους, παρότι ευγενική, σκοπεύει πάντα σε μία εσκεμμένη προσπάθεια να εκμεταλλευτούν τους άλλους. Θέλουν να "πάρουν" από εσάς και όχι να συνεργαστείτε.
Τη στιγμή που η χρησιμότητά σας θα σταματήσει (για παράδειγμα όταν επιτύχουν το αποτέλεσμα που ήθελαν από εσάς), τότε σας ξεχνούν ή και σας απομακρύνουν. Κάποιοι βαριά ψυχοπαθητικοί καταλήγουν έως τον φόνο, διότι τον θεωρούν ως οριστική τους απαλλαγή, η έννοια της αδικίας και των ενοχών δεν είναι κάτι που τους απασχολεί.
Και δεν νιώθουν ενοχή ή ντροπή; Ή φόβο για τις πιθανές συνέπειες;
Όταν κάνουν κάτι "κακό" (π.χ. ατιμία, απιστία), ντρέπονται μόνον όταν συλλαμβάνονται, όταν γίνονται αντιληπτοί. Ντρέπονται που πιάστηκαν και όχι που το έκαναν... Τέλος, έχουν κι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: δείχνουν άφοβοι. Όταν θα ακούτε κάποιον να μιλάει τελείως άφοβα, π.χ. να περιγράφει πώς δεν φοβάται τίποτα και κανέναν, τότε να υποψιάζεστε για αυξημένη ψυχοπαθητικότητα.
Κύριε Παπαγεωργίου, επειδή θίξατε το θέμα της απιστίας, φαντάζομαι ότι δεν εννοείτε ότι οι άπιστοι είναι ψυχοπαθητικοί;
Κάποιοι ναι και κάποιοι όχι. Εξαρτάται από όλα τα προαναφερθέντα.
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον ψυχοπαθητικό;
Δυστυχώς αυτό ανάγεται στην παιδική του ηλικία. Η ψυχοπαθητικότητα ως χαρακτηριστικό προκύπτει από μία παιδική ηλικία που είχε ανασφάλεια και χάος στην ανατροφή.
Είτε είχε αδύναμη μητέρα ή καταθλιπτική ή υστερική, είτε είχε εκρηκτικό πατέρα, π.χ. αλκοολικό, είτε είχε σημαντικές απώλειες, έντονους διαπληκτισμούς ή οικογενειακούς χωρισμούς. Οτιδήποτε φανταστείτε που προκαλεί αστάθεια και φόβο, μπορεί να καταλήξει σε ένα παιδί που αναπτύσσει ψυχοπαθητικότητα.
Μπορεί να πάθει εμμονή με ένα πρόσωπο ο ψυχοπαθητικός και παράλληλα να του πουλήσει αγάπη ή έρωτα;
Για όσους αρέσκονται να ακούνε λίγο πιο ψυχαναλυτικές εκφράσεις θα πούμε ότι αυτό που βασανίζει και δημιουργεί έναν ψυχοπαθητικό και τον κάνει κακό άνθρωπο, είναι η βαθιά εσωτερική του επιθυμία να καταστρέψει αυτό που επιθυμεί πάρα πολύ.
Δυστυχώς θέλει να σας κάνει "κακό", όχι τόσο για να πάθετε κάτι εσείς, Όσο για να επιβεβαιώσει ο ίδιος στον εαυτό του ότι καταστράφηκε κάτι που ο ίδιος δεν είχε. Η συμπεριφορά των ψυχοπαθητικών έχει δύο κύρια στοιχεία: ψάχνουν να υποτιμήσουν τους άλλους, αλλά και να τους ταπεινώσουν.
Κι αν τελικά συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε σχέση με έναν ψυχοπαθητικό;
Όποτε καταφέρετε να τους διακρίνετε, να ξέρετε πως δεν πρέπει με τίποτα να είστε ελαστικοί απέναντί τους: μόνον η συνέπεια κι η πειθαρχία μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά απέναντί τους. Οι ψυχοπαθητικοί το μόνο που σέβονται είναι η δύναμη και η σταθερότητα. Δεν είναι εύκολο να παραδεχτούν οι ίδιοι πως χρειάζονται ψυχοθεραπεία. Οπότε, όταν έχετε τέτοιους ανθρώπους απέναντι σας, χρειάζεται να οπλιστείτε με δύναμη και κουράγιο.
Ειδάλλως, όταν απογοητευτείτε, θα χρειαστείτε εσείς ψυχοθεραπεία.
Κι αν κοντραριστούμε μαζί του;
Θα βγείτε ζημιωμένοι. Δεν είναι θέμα εξυπνάδας ή αντίληψης. Σε ψυχικό επίπεδο, ένας ψυχοπαθητικός είναι ικανότερος στο κοντράρισμα από εσάς. Αντέχουν.
Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να του βάλουμε όρια -ακόμα και χρησιμοποιώντας τον νόμο- και να απομακρυνθούμε. Πολλοί άνθρωποι για να το καταφέρουν αυτό χρειάζεται να ενδυναμωθούν πάλι μέσα από ψυχοθεραπεία ώστε να σταματήσουν την κακοποίησή τους.
Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι διευθυντής και επόπτης επιστημονικού προσωπικού στην ΨΥΧΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία στην Αγγλία και έχει κάνει μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ψυχολογία της Υγείας.
